چرا به برنامه ایمنی (HSE Plan) نیاز داریم؟

مطالبی که به آن خواهیم پرداخت پنهان سازی سر فصل ها

1. چرا به برنامه ایمنی (HSE Plan) نیاز داریم؟

در پروژه های عمرانی و بطور کلی برای کارهای ساختمانی، دفترچه های راهنمای ایمنی و همچنین آیین نامه ها و چک لیست های ایمنی معتددی وجود دارند که مدیران پروژه، مهندسان کارگاهی و کارشناسان HSE می توانند به راحتی از آن ها استفاده کنند. در این صورت چه لزومی به تدوین برنامه ایمنی، بهداشت و محیط زیست پروژه (HSE Plan) وجود خواهد داشت؟

علیرغم داشتن دستورالعمل های ایمنی و آیین نامه های مدون آن، متاسفانه وجود جزییات فراوان و بعضاً ناکارآمد در این متون سبب شده است که این اسناد در بهترین حالت فقط در قفسه کتابخانه شرکت های عمرانی قرار بگیرند. حتی در صورت تمایل به استفاده از این اسناد هم مهندسان پروژه معمولاً به قدری از نظر زمانی تحت فشار هستند که امکان انجام تمام بندهای این دستورالعمل ها وجود ندارد. در نتیجه، عمل به آیین نامه ها و دستورالعمل های ایمنی در شرکت ها و کارگاه های ساختمانی به یک امر سلیقه ای تبدیل شده است.

به منظور رفع مشکل فوق، ساز و کاری به نام “دو سند و یک چک لیست” برای مدیریت ایمنی کارگاه های ساختمانی پیشنهاد شده است. یکی از این اسناد به ریسک های ایمنی متداولی که در کارگاه های ساختمانی رخ می دهند، می پردازد. این سند می تواند یک دستور العمل ایمنی یا آیین نامه حفاظتی باشد. در مقابل، سند دیگر به ریسک هایی اختصاص می یابد که ماهیتی متغیر دارند و برای پروژه های مختلف باید بازنویسی شود. این سند در واقع برنامه ایمنی، بهداشت و محیط زیست پروژه (HSE Plan) است. با استفاده از این دو سند، می توان محیط ایمنی برای کار کردن کارگران در پروژه های ساختمانی ایجاد نمود. چک لیست های ایمنی هم برای کنترل میزان پیروی از اسناد مذکور مورد استفاده قرار می گیرند.

لازم به توضیح است که برای نگارش دستورالعمل های ایمنی، می توان از آیین نامه های موجود استفاده نمود. درحالیکه نگارش برنامه ایمنی، بهداشت و محیط زیست پروژه (HSE Plan) نیازمند بازدید سایت کارگاهی، کنترل نقشه های اجرایی، توجه به برنامه زمان بندی پروژه و ارزیابی روش های اجرایی پروژه می باشد. به این روش، کلیه ریسک های ایمنی که برای یک پروژه خاص، محتمل باشند، شناسایی و ارزیابی می شوند و برای مقابله با آن ها برنامه ریزی می گردد. از آنجا که تدوین برنامه ایمنی، بهداشت و محیط زیست پروژه (HSE Plan) باید پیش از شروع عملیات اجرایی به اتمام رسیده باشد، جداسازی نکات متداول مدیریت ایمنی در قالب دستوالعمل ها، سبب تسریع در آماده سازی برنامه ایمنی پروژه می گردد.

دستورالعمل های ایمنی کارگاه:

دستورالعمل های ایمنی کارگاه های ساختمانی معمولاً از سه بخش اصلی زیر تشکیل می شوند:

صلاحیت فنی و مسئولیت های شغلی:

تعیین صلاحیت فنی لازم برای انجام کارهای تخصصی و مسئولیت های مرتبط با هر یک از این کارها، یکی از مهمترین وظایف مسئولان پروژه می باشد. تمام کارکنان باید با مسئولیت های خود و نحوه صحیح انجام آن آشنا باشند. رعایت صلاحیت فنی کارکنان کارگاهی اولین و مهمترین اصل در مدیریت ایمنی پروژه است.

استانداردسازی فرایندهای کاری و عکس العمل در شرایط بحران:

بخش قابل توجهی از موارد مطرح شده در دستورالعمل ها و آیین نامه های ایمنی به استانداردسازی فرایندهای کاری و عکس العمل در شرایط بحران اختصاص می یابد. همانطور که اشاره شد، این دستورالعمل ها به کارهای متداولی اختصاص دارند که معمولاً ریسک های ایمنی مشخصی را شامل می شوند. لذا با استانداردسازی فرایند اجرایی این کارها می توان تا حد زیادی از بروز حوادث ایمنی جلوگیری نمود. در واقع، علت بسیاری از حوادث کارگاهی، عدم اجرای کارها طبق رویه های استاندارد تعریف شده در آیین نامه های ایمنی می باشد. در بسیاری از موارد، عدم توجه به این رویه های استاندارد، ناشی از ناآگاهی از وجود این دستورالعمل ها است. با استفاده از این دستورالعمل ها و آموزش پرسنل کارگاهی می توان از بسیاری از حوادث حین کار پیشگیری نمود.

به طور مشابه، برای عکس العمل در شرایط بحرانی هم دستورالعمل هایی وجود دارد که کارگران به سبب عدم قرارگیری در این شرایط، عمدتاً از این دستورالعمل ها آگاهی ندارند. از جمله امتیازات دستورالعمل های عکس العمل در شرایط بحران، این است که بحران های ناشی از حوادث کارگاهی، آنچنان تنوعی ندارند و یک بار تدوین این دستورالعمل ها برای استفاده همیشگی کفایت می نماید.

بازرسی و کنترل ایمنی:

هدف از بازرسی و کنترل ایمنی، کسب اطمینان از تامین ایمنی کافی در کارگاه های ساختمانی می باشد. این بازرسی براساس مشخصات تاسیسات، ماشین آلات و سایر سخت افزارهای مورد استفاده در عملیات اجرایی پروژه تعریف می گردد. این تاسیسات و تجهیزات نیز معمولاً در کارگاه های ساختمانی، مشابه هم بوده و حتی نقاط ضعف مشخصی دارند که از پیش قابل کنترل می باشد.

پلان ایمنی پروژه (HSE Plan):

برنامه ایمنی، بهداشت و محیط زیست پروژه (HSE Plan) معمولاً از سه بخش اصلی زیر تشکیل می شود:

ویژگی های پروژه:

به منظور شناسایی ریسک های ایمنی باید ویژگی های پروژه، سایت کارگاهی و محوطه اطراف کارگاه و همچنین مشخصات تجهیزات و پرسنل خاصی که در پروژه فعال هستند، بطور کامل در برنامه ایمنی، بهداشت و محیط زیست پروژه (HSE Plan) ثبت گردد. این موضوع در پروژه هایی نظیر راهسازی که دائماً در معرض تغییر محیط پروژه قرار دارند از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد. همچنین در پروژه هایی که به سبب محدودیت زمانی در چند شیفت کاری انجام می شوند، باید در خصوص تغییر شیفت در پست های کلیدی و حادثه ساز، توجه ویژه ای صورت گیرد.

شناسایی ریسک های ایمنی جدید:

شناسایی، ارزیابی و مقابله با ریسک هایی که به سبب ویژگی های خاص یک پروژه ایجاد می شوند و در دستورالعمل های مدیریت ایمنی درج نشده اند، مهمترین هدف در تدوین برنامه ایمنی، بهداشت و محیط زیست پروژه (HSE Plan) می باشد. این بخش با کمک موضوعات مطرح شده در آیین نامه های ایمنی تهیه شده و به نوعی پیوستی است که برای یک پروژه خاص به دستورالعمل های کارگاهی اضافه می شود. معمولاً اثرگذاری دو موضوع زمان و مکان بر نحوه اجرای پروژه است که استفاده از این پیوست را ضروری می سازد.

برنامه عکس العمل در شرایط بحران:

وجود برنامه عکس العمل در شرایط بحران الزاماً در برنامه ایمنی، بهداشت و محیط زیست پروژه (HSE Plan) ضروری نمی باشد. اما همان گونه که در قسمت های قبل اشاره شد، به سبب معدود بودن موارد بروز شرایط بحرانی در کارگاه ممکن است بسیاری از پرسنل، آمادگی کافی برای عکس العمل صحیح در این شرایط را نداشته باشند. لذا داشتن یک برنامه مدون آموزشی برای نشان دادن روش درست عملکرد در شرایط بحرانی می تواند از بسیاری از مرگ و میرهای ناشی از حوادث، بخصوص ناشی از بروز اثر دومینو جلوگیری نماید.

برای آشنایی بیشتر با اثر دومینو می توانید مقاله “اثر دومینو: از حوادث ساختمانی تا فجایع جهانی” را مطالعه فرمایید.

باید توجه شود که استانداردسازی عکس العمل کارکنان در شرایط بحران تنها بخشی از برنامه عکس العمل در شرایط بحران می باشد و این برنامه به مراتب جامع تر از استانداردسازی فعالیت ها خواهد بود. یکی از بخش های اصلی برنامه عکس العمل در شرایط بحران، ایجاد سیستم ارتباطی مناسب در کارگاه است که در زمان پس از بروز حوادث کارگاهی از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.

چک لیست ایمنی کارگاه:

همانگونه که اشاره شد، چک لیست ایمنی برای کنترل میزان پیروی از دستورالعمل های ایمنی و برنامه ایمنی، بهداشت و محیط زیست پروژه (HSE Plan) در محیط کارگاه مورد استفاده قرار می گیرد. به این منظور می بایست برای هر یک از جبهه های کاری، ماشین آلات، تاسیسات و … چک لیست هایی مطابق اسناد مصوب مدیریت ایمنی پروژه تهیه شده و در اختیار کارشناسان HSE قرار گیرد. این چک لیست ها باید تا حد امکان ساده و کاربردی باشند. باید پرسنل آموزش داده شوند تا نسبت به تجهیزاتی که در اختیارشان قرار داده می شود مسئول بوده و چک لیست های مرتبط با آن ها را بطور منظم تکمیل نمایند.