براي شركت در هر مناقصه يا ورود به يك موقعيت جديد تجاري، لازم است ابتدا سياست‌ها و خط‌مشي‌هاي كلي برآورد هزينه و قيمت گذاري تدوين شده و تكامل يابد. به صورت كلي، فروشندگان، سازندگان و پيمانكاران متقاضي فروش محصول يا انجام كار با دو نوع وضعيت روبرو هستند، اول، فرصت جديد و انجام پروژه‌اي كه طرح يكباره است و احتمال تكرار آن وجود ندارد يا تكرار آن احتمال بسيار كمي دارد. دوم، شركت دراجراي پروژه يا موقعيت تجاري جديد كه موجب مي‌شود پيشنهاد دهنده،امكان بدست آوردن قراردادها و كارهاي مشابه بعدي را پيدا كرده و در يك بازار يا تجارت نوين وارد شود.
درهر يك از دو حالت مذكور، اهداف تجاري ظاهراً يكسان ولي نسبتاً متفاوت وجود دارد. در حالت اول، نيت و قصد مناقصه‌گر يا پيشنهاد دهنده آن است كه در مناقصه برنده شود و پروژه را مطابق قرارداد مربوطه با سودآوري معقول به اجرا درآورد. در حالت دوم،هدف برنده شدن در مناقصه و اجراي پروژه به نحو احسن و علاوه بر آن، بدست آوردن جاي پايي در بازار جديد است.
در تصميم‌گيري براي برآورد هزينه و قيمت‌گذاري در يك مناقصه يا پروژه علاوه بر آنكه لازم است درباره مهمترين داده‌ها و كارهاي مقدماتي اتخاذ تصميم كرد، در نظر گرفتن خطوط و مباني اصلي برآورد هزينه نيز ضرورت دارد. طراحي و تدوين مباني برآورد هزينه و قيمت‌گذاري، حداقل ضرورياتي است كه بايد بر طبق اصول كاملاً مشخص و باتعيين الگوهاي هزينه و اهداف، انجام شود.
درهنگام شركت در يك مناقصه، قيمت‌گذاري و برآورد هزينه، پيش‌تر از تكميل ساير اسناد پيشنهاد شروع مي‌شود. در حقيقت اين امر پس از اتخاذ تصميم براي شركت در مناقصه و تكميل اسناد، آغاز شده و با شناخت مواد، مصالح، تجهيزات، كارها و فعاليتها ادامه مي‌يابد و با برآورد هزينه از كل به جزء و با مشخص كردن هزينه‌هاي عمده و يا اصلي استمرار پيدا مي‌كند.
اين روند تدريجي كه بايد در مدت محدود مهلت مناقصه انجام شود به مديران بخش‌ها و واحدهاي مرتبط در سازمان اجازه مي‌دهد كه مباني اصلي تامين نيازهاي صاحب كار و همچنين اصول هزينه يابي را تعيين كنند. بدين ترتيب رعايت اين فرآيند ساده به مديريت سازمان براي بررسي كلي اسناد مناقصه و پيشنهاد قيمت، پيش از ارايه پيشنهاد نهايي به كارفرما، فرصت و امكان لازم را مي‌دهد. بعلاوه اين روش به مديران اجازه مي‌دهد كه درباره شانس و احتمال برنده شدن در مناقصه، ارزيابي دقيق‌تري بعمل آورند. تعيين قيمت نهايي براي درج در پيشنهاد و ارايه به كارفرما، بايد با در نظر گرفتن همه نتايج حاصله از بررسي و كليه اطلاعات و جوانب باشد.
ضعف در برآورد مناسب يا صحيح هزينه‌ها يا بررسي و دقت ناكافي در تعيين قيمت و پيشنهاد نهايي، احتمال زيادي دارد كه خسارات و مشكلات عديده‌اي را براي مناقصه‌گر ايجاد كند.
بطور كلي چهار ديدگاه براي برآورد هزينه در پروژه متداول است. بعضي پيمانكاران هر يك از اين ديدگاهها را به تنهايي مدنظر قرار مي‌دهند و تعدادي از آنها، چند ديدگاه را به صورت تركيبي بكار مي‌برند. چهار ديدگاه برآورد به قرار زير هستند:
– قيمت‌گذاري آينده‌نگر:
با اين ديدگاه، قيمت‌گذاري و تعيين هزينه انجام كار يا مبلغ قرارداد با مذاكره و توافق با خريدار/كارفرما، قبل از طراحي كامل پروژه و تعيين مشخصات دقيق فني تجهيزات و مشخص كردن توان يا عملكرد دستگاهها، انجام مي‌شود. قيمت‌گذاري و برآورد هزينه يا مبلغ قرارداد بر اساس اطلاعات كلي اوليه و بيشتر بر مبناي شرايط رقابت در بازار و اميد به انجام درست كار در آينده، تعيين و قرارداد منعقد مي‌شود.
در حقيقت پيش‌بيني قيمتها و برآورد هزينه كار با خوش‌بيني نسبت به شرايط متغير آينده در نظر گرفته مي‌شود و فروشنده/ پيمانكار با اطلاعات مختصر، كلي و اوليه و طراحي‌هاي پايه، برآورد هزينه را انجام مي‌دهد.
– قيمت‌گذاري گذشته‌نگر:
با اين ديدگاه قرارداد يا توافقنامه ساخت يا انجام كار بدين ترتيب منعقد مي‌شود كه بعد از انجام توليد كالا، محصول و يا ارايه خدمات، براساس تجارب گذشته و هزينه‌هاي واقعي پرداخت شده،پس از بررسي و تجزيه و تحليل هزينه‌ها،درباره قيمت كالا يا تجهيزات يا هزينه‌هاي انجام فعاليتها، با خريدار/ كارفرما توافق لازم بعمل مي‌آيد. اين ديدگاه،براي برقراري ارتباط بين هزينه‌هاي پروژه باكارايي سازنده/ پيمانكار مناسب است. همچنين براي جلوگيري از پرداخت‌هاي نامعقول به پيمانكار، اين ديدگاه موثر است، زيرا اين نوع قيمت‌گذاري و پرداخت،بر هزينه‌هاي واقعي مبتني است.
– قيمت‌گذاري دقيق:
با توجه به اين ديدگاه، همه هزينه‌هاي انجام شده توسط پيمانكار،درصد سود و ساير هزينه‌هاي بالاسري پيش‌بيني شده و مدنظر قرار مي‌گيرد. در قراردادهاي پيمانكاري معمولاً شرايط بازپرداخت هزينه‌هاي واقعي پرداخت شده توسط پيمانكار درحين اجراي كار نيز پيش‌بيني مي‌شود. با اين ديدگاه، براي محاسبه و برآورد هزينه‌ها، يك فرمول رياضي بين كارفرما و پيمانكار، مورد توافق قرار مي‌گيرد.
– قيمت‌گذاري واقع‌بينانه:
با اين ديدگاه، كليه پرداخت‌هاي بابت اجراي قرارداد، بر اساس كنترل‌هاي از نزديك كارفرما بر هزينه‌هاي جاري انجام مي‌گيرد. اين نوع كنترل‌ها در بعضي پروژه‌ها براي معقول كردن سود تخميني و توافق شده با پيمانكار، اعمال مي‌شود. با اعمال اين ديدگاه،سود، متوازن شده و مخاطره و نوسان آن براي طرفين كاهش مي‌يابد. كاربرد اين ديدگاه به دانش و آگاهي كامل، اطلاعات و پيش‌بيني ماهرانه از هزينه‌ها، نياز دارد.
روشهاي برآورد هزينه
شركتهاي پيمانكاري و مناقصه‌گران براي برآورد هزينه پروژه يا تهيه پيشنهاد مناقصه،چند روش ذيل را بكار مي‌گيرند:
برآورد ميزگردي يا نظري:
تداركات، امور مالي يا كنترل هزينه، قراردادها گرد هم جمع شده و در جلسات متعدد با توجه به تجارب گذشته و شرايط بازار، در اين شيوه، نمايندگان واحدهاي ذيربط در موضوع برآورد يا تهيه پيشنهاد مناقصه مانند، مهندسي، ساخت، توسعه بازار، مباني قيمت‌گذاري و برآورد هزينه را تعيين واجرا مي‌كنند.
براي برآورد هزينه، بايد مراحل طراحي و مهندسي انجام گرفته و نقشه‌هاي تفصيلي در دسترس باشد همچنين لازم است صورت مواد و مصالح و مشخصات فني آماده باشد تا توسط اعضاء گروه مورد مطالعه و بررسي قرار گيرد.
سرعت كار برآورد و هزينه كم، از مزاياي اين نوع روش برآورد است.
برآورد مقايسه‌اي:
در روش برآورد مقايسه‌اي، برآوردكننده يا نمايندگان واحدهاي مختلف سازمان(در صورت كارگروهي و همكاري)يك محصول يا كالاي توليدي قبلي با مشخصات يكسان را بامحصول يا كالاي پروژه جديد، بعنوان نمونه و راهنما انتخاب كرده و محصول يا كالاي جديد يا فرآيند توليد را با فرآيند آن مقايسه مي‌كنند. با شناخت و كاربرد هزينه‌هاي معين قبلي و اضافه يا كسر موارد ضروري،براي بازده خدمت يا كالاي توليدي پروژه جديد، برآورد منطقي در زمان مناسب بدست خواهد آمد.
اين روش وقتي موثر و قابل استفاده است كه بازده و محصول پروژه جديد تقريباً مشابه محصول و كالاي در حال توليد بوده و براي انجام برآورد،موارد تطبيقي كمي احتياج داشته باشد.
برآورد سرانگشتي يا تجربي:
بعضي از صنايع و تعدادي از پيمانكاران، برپايه تجربيات خود، روشي تجربي را براي برآورد تقريبي يا كنترل برآوردها ايجاد كرده، توسعه داده و تكميل كرده‌اند. براي مثال جهت انجام طراحي و خدمات مهندسي در اغلب پروژه‌ها، محاسبه برآورد از طريق منظور كردن تعداد نفر ساعت/ نفر روز مهندسي و هزينه واحد آن انجام مي‌شود.
بر اساس تجربه حاصله در كارهاي قبلي، تعداد نفر ساعت/ نفر روز مورد نياز براي اجراي يك فعاليت محاسبه و در حق‌الزحمه متداول كارشناسي،ضرب شده و مبلغ برآورد نيروي انساني بدست مي‌آيد. اين روش در كارهاي پيمانكاري كه فقط تامين نيروي انساني با پيمانكار است نيز كاربرد دارد.
استفاده و بكارگيري روش تجربي يا برآورد سرانگشتي موجب صرفه‌جويي قابل توجه در زمان برآورد مي‌شود. روش سرانگشتي يا تجربي براي برآورد هزينه كلي عمليات و فعاليتهاي فرعي مورد استفاده مديران اجرايي پروژه قرار مي‌گيرد. اگرچه براي كنترل برآورد و تخمين هزينه‌هاي ابزار و ماشين‌آلات مورد نياز كار،مورد استفاده قرار نمي‌گيرد، ولي اين روش براي برآورد هزينه ساير موارد كه تجربيات كاري آن وجود دارد مفيد است.
روش تعيين ارزش واحد وزن:
براي تعيين قيمت يا برآورد هزينه در بعضي فعاليتها و عمليات از قبيل ساخت و نصب اسكلت فلزي، مخازن، تجهيزات سنگين فلزي و نظاير آن،قيمت يا هزينه واحد وزن (هر كيلوگرم يا تن) محصول ساخته و يا نصب شده، محاسبه و از آن طريق،قيمت كل محصول توليدي يا اجراي عمليات برآورد مي شود. كليه هزينه‌هاي عمليات ساخت را مي‌توان در ارزش گذاري واحد وزن منظور كرد. اين هزينه شامل: مهندسي، تدارك ابزار و نيروي انساني و بالاسري انجام كار است. در اين روش معمولاً هزينه‌هاي غيرقابل برگشت مانند استهلاك ماشين‌آلات و ابزار كار،در ارزش‌گذاري به صورت جداگانه منظور نمي‌شود زيرا مقدار استهلاك در حجم زياد توليد يانصب، ميزان بسيار كمي از هزينه را تشكيل مي‌دهد و مي‌توان آن را در همان هزينه بالاسري منظور كرد.
برآورد تفصيلي:
روش برآورد تفصيلي يا مشروح، تركيبي از روشهاي پيش‌گفته و در برگيرنده كليه جزييات و پرهزينه‌ترين و در عين حال دقيق‌ترين شيوه برآورد است. مشخصه اساسي اين روش، تجزيه و تحليل همه مراحل و جزييات فرآيندها و فعاليتها، همچنين تركيب و تلفيق اجزاء وعوامل است. براي تهيه برآورد تفصيلي، فهرستي از عوامل و اجزاء كار تهيه مي‌شود زيرا تفكيك كارها و فعاليتها به اجزاء و عوامل هزينه، ضرورت دارد. نرخ دستمزد نيروي كار،قيمت مواد و مصالح و تجهيزات، هزينه‌هاي بالاسري و ساير موارد هزينه‌اي به مبلغ يا ارزش پولي تبديل مي‌شود. دراين روش، اسناد و مدارك و مستندات هزينه‌ها و محاسبات جمع‌آوري مي‌شود تا در آينده اين اطلاعات مورد استفاده قرار گيرد. روش برآورد مشروح و دقيق در سازمانها و پروژه‌هايي كه در آنها اطلاعات كامل و مفصل از طريق سيستم‌هاي منظم و كنترلي، قابل بازيابي و دستيابي است كاربرد موثر و مفيدي دارد.در مواردي كه دقت در اخذ تصميم اهميت داشته باشد، استفاده از روش برآورد تفصيلي يا مشروح ضروري است.
اشكالات و دامهاي برآورد
در برآورد هزينه‌هاي پروژه و ارزش‌گذاري مواد و مصالح و تجهيزات براي شركت در مناقصه ياعقد قرارداد به روشهاي ديگر، چند اشكال ممكن است بروز كند يا اصطلاحاً دامهايي وجود داشته باشد. بنابراين شناخت اين اشكالات يادامها به مدير پروژه و فرد يا گروه برآورد،كمك مفيدي خواهد كرد. جدي‌ترين و يكي از معمول‌ترين دامها آن است كه مدير سازمان يا پروژه با فرض اينكه جزييات هزينه‌ها و حدود كارهاي اجراي پروژه را در آينده حل و فصل خواهد كرد، اقدام به امضاء قرارداد كند. به عبارت ديگر مدير پروژه باخوش‌بيني و به اين اميد كه پس از شروع كار با تغيير شرايط، با كارفرما يا صاحب كار مذاكره كرده و مطالب و موضوعات حل نشده و باقيمانده را به نفع خود تمام خواهد كرد، قرارداد را امضا مي‌كند.
تغييرات قراردادي معمولاً‌شامل: طراحي و ارايه نقشه‌هاي اجرايي مصوب، تجهيزات اضافي،لوازم يدكي دوران بهره‌برداري، بازرسي تجهيزات، نظارت بر نصب و راه‌اندازي،آموزش، خدمات كارگاهي، ضايعات، بيمه نظاير آن است.
روشن است كه بسياري از مواقع اوضاع آينده قابل پيش‌بيني دقيق نبوده و تحت كنترل مدير پروژه نخواهد بود.
مشخص نبودن جزييات كار و آماده نبودن مدارك مهندسي وساير عوامل اجرايي، باعث كندي كار پروژه و عدم پيشرفت فيزيكي همچنين تحقق نيافتن برنامه زمان‌بندي خواهد شد. همين امر موجب بروز مشكلات قراردادي مي‌شود. شاهد بوده‌ايم كه با تغيير شرايط سياسي و تغييرات مديريتي در سطوح مختلف سازمانهاي دولتي، علاوه بر پيمانكاران خصوصي، حتي شركتهاي بزرگ دولتي و وابسته به نهادهاي دولتي، با خلع يد از انجام كار يا فسخ قرارداد مواجه شده‌اند كه اين امر زيان هنگفتي براي آنها ايجاد كرده و انرژي زيادي بايد صرف شود تا اوضاع به حالت مناسب برگردد.
بنابراين مدير پروژه، گروه برآوردكننده و محاسب هزينه بايد دامها و مسائل حساس برآورد، بشناسند و نسبت به آنها آگاهي لازم را دارا بوده و هوشيارانه از دامها اجتناب كرده يا حداقل آنكه آگاهانه مدنظر داشته باشند. ساير انواع دامهاي برآورد عبارتند از:
– تفسير و تعبير نادرست شرح كار
– برآورد با اطلاعات ناقص و يانادرست
– عدم بازديد از محل اجرا (كارگاه) و عدم درخواست اطلاعات دقيق از وضعيت ساختگاه پروژه (در بعضي موارد آگاهي نداشتن از ساختگاه پروژه هزينه‌هاي هنگفتي براي پيمانكار ايجاد مي‌كند)
– تكيه بر زمان‌بندي خيلي خوش‌بينانه
– روش نادرست براي تفكيك عمليات و كارها
– بحساب نياوردن مخاطرات بين‌المللي، داخلي
– در نظر نگرفتن تعديل هزينه‌ها و قيمتها و روند تورم براي قراردادهاي بلند‌مدت
– كاربرد شيوه نامناسب براي محاسبه هزينه‌هاي بالاسري
– كوتاهي در رسيدگي و بحساب آوردن كليه عوامل هزينه
– كوتاهي در ارزيابي و بررسي كامل توانايي‌ها و محدوديت ماشين‌الات و تجهيزات و اصولاً قابليت تامين و تدارك آنها
– ناديده گرفتن هزينه‌هاي انبار داري و نگهداري مواد و تجهيزات در شرايط خاص
– بررسي مختصر و ناكافي درباره ابزار و لوازم كار
– درنظر نگرفتن هزينه‌هاي احتمالي جايگزيني تجهيزات و مواد
با سلام
نحوه برآورد قیمتی که بیان فرمودین کاکلاً ناشیانه غیر حرفه ای و همچنین غیر قانونی است لطفا خوب مطالعه کنین
با سپاس
با سلام
فکر می کنم نظر شما تندترین اظهارنظری بود که در دو سال اخیر برای سایت ما نوشته شده و این موضوع من را به وجد آورد.
خواهشمندم بصورت موردی بفرمایید کدام بخش ها نیاز به اصلاح دارند.
همچنین اگر موارد اعلامی جنابعالی زیاد باشد خوشحال می شویم که با همکاری شما مقاله را به نحوی بازنویسی کنیم که راهگشای مهندسان باشد.
اقای محمد یا اماتوری همین جوری حرفی زدی….یا خیلی جو گیر شدی…برادر این نکاتی که گفته شدع شاید کامل نباشه ولی خیلی خوب پیمانکار رو هوشیار میکنه..خدانکنه برای کسی پیش بیاد..ولی خیلیا بخاطره همین ادعای باسوادی باعث زیان زیادی ب خود و خانواده شدن دیدم که میگم
ممنون از توضیحات عزیزان بابت نکات کلیدیشون
سلام.قبل از هرچیزی ببینید ضریب مفاصا حساب بیمه ای به پروژه ای که میخاید انجام بدید چقدره مثلاٌ عمران ۷ درصد و تاسیسات ۱۷ درصد میشه و بعد بیاید حساب کنید که حدود ۵ تا ۷ درصد باید هزینه مالیات کنید که اگر مالیات حقوق هم حساب میکنید پس ضریب۷ رو بگیرید پس از اون هزینه بالاسری هس که زیر ۲۰ درصد نمیشه تو شرکتهای آماتور و تازه کار حالا حساب کنید هزینه دستمزد و خوراک و ماشین آلات و ایاب و ذهاب و اسکان در صورت نیاز و یه ضریب ۵ درصد هم واسه سایر هزینه ها ببینید در کل تو یه پروزه مثلاٌ عمرانی زیر ۱٫۴۸ ضریب کلی نمیشه و بقیه اش هم هزینه های نیروی انسانی( حقوق واسکان و خوراک و ماشین آلات ) که باید دقیق حساب کنید