دستورکار و قیمت جدید:
در قراردادهای متداول طراحی-مناقصه-اجرا (DBB) در پروژه های عمرانی این فرض وجود دارد که به علت انتخاب پایین ترین قیمت در مناقصات، پیمانکاران تلاش می کنند که قیمت پیشنهادی خود را در زمان مناقصه کاهش داده و در حین اجرای قرارداد با استفاده از دستور کارها و قیمت های جدید، به کسب درآمد بیشتر بپردازند. این مقاله با بررسی ۶۱۵ پروژه راهسازی در آمریکا به اثرات دستورکار و قیمت جدید در پروژه ها می پردازد. با استفاده از این نتایج می توان به مدیریت دستور کارها در کنار مدیریت دعاوی پروژه (Claim Management) پرداخت.
در کشور آمریکا تقریباً ۴۰ درصد از بودجه سازمان حمل و نقل به ساخت پروژه های بزرگراهی اختصاص می یابد. در بسیاری از این پروژه ها به سبب تغییر محدوده پروژه و یا ادعای پیمانکار، دستور کار و قیمت های جدیدی از سوی کارفرما ابلاغ می گردد. منظور از قیمت جدید، کارهایی است که در حین اجرای پروژه از سوی کارفرما درخواست می شود و با توافق طرفین به انجام می رسد. از دلایل اصلی نیاز به صدور چنین دستور کارهایی می توان به بروز شرایط غیر مترقبه، تغییرات طراحی و یا وضع قوانین جدید اشاره نمود. براساس مقررات سازمان حمل و نقل فلوریدا، دستور کار باید شامل توضیحات و دلایل صدور، بیان تفصیلی تغییرات مورد نیاز، اثرات زمانی و هزینه ای انجام آن و امضای طرفین قرارداد باشند.
ماده ۲۹ شرایط عمومی پیمان:
ج) اگر در چهارچوب موضوع پيمان، كارهايی به پيمانكار ابلاغ شود كه برای آنها قيمت و مقدار در فهرست بها و مقادير منضم به پيمان پيش بينی نشده است، پيمانكار بايد بی درنگ پس ازدريافت ابلاغ مهندس مشاور، قيمت پيشهادی خود را برای اجرای كارهای ياد شده، همراه با تجزيه قيمت، به مهندس مشاور تسليم كند. و قیمتی كه با توافق پيمانكار و مهندس مشاور تعيين شود وبه تصويب كارفرما برسد، ملاك پرداخت است. قيمتهای جديدی كه به اين صورت تعيين می شود بايد برحسب هزينه اجرای كار در محل اجرا محاسبه گردد. از اين رو، تنها ضريب هزينه بالاسری پيمان به قيمتهای جديداعمال می شود.
تبصره- درصورتی كه پيمان با استفاده از فهرستهای بهای واحد پايه منعقد شده باشد، چگونگی تعيين قيمت جديد، علاوه بر مفاد اين بند، تابع دستورالعمل نحوه استفاده ازقيمتهای پايه در تعيين قيمت جديد با اولويت دستورالعمل يادشده است.
عمده پروژه های راهسازی آمریکا به روش طراحی-مناقصه-اجرا (DBB) انجام می شوند. با این حال، در سال های اخیر روش هایی همانند مدیریت طرح (CM/GC)، قیمت سرجمع طراحی و اجرا (LSDB) و مشارکت بخش خصوصی و عمومی (PPP) نیز مطرح شده اند. فرض بر این است که در قراردادهای طراحی-مناقصه-اجرا پیمانکار تلاش خواهد نمود، تخفیف قیمتی که در زمان مناقصه برای برنده شدن ارائه نموده است با ادعای قیمت جدید جبران نماید (حتی در آمریکا هم این فرض وجود دارد). بنابراین ممکن است به میزانی که قیمت پیشنهادی نسبت به قیمت واقعی انجام کار کمتر باشد، بروز این پدیده هم تشدید شود. مسئله اینجاست که تا کنون هیچ پژوهشی در این زمینه به انجام نرسیده است. این مقاله به بررسی اثرات دستورکار و قیمت جدید در پروژه ها بر قیمت تمام شده و زمان اجرای پروژه می پردازد.
بررسی آمار جهانی:
از جمله دلایلی که در پژوهش های مختلف برای صدور دستور کار نام برده شده اند می توان به موارد زیر اشاره نمود: برآورد های اشتباه، شرایط پیش بینی نشده سایت کارگاهی، عدم انجام آزماشات مکانیک خاک، تغییر خواسته های کارفرما، تغییرات طراحی، وضع قوانین جدید و فشارهای سیاسی.
پژوهش ها نشان می دهد در پروژه های راهسازی، پروژه های ترکیبی عملیات خاکی، زیرسازی و روسازی نسبت به انجام جداگانه بخش های مذکور بیشتر در معرض صدور دستور کارها و قیمت های جدید قرار می گیرند. همچنین در پروژه های بزرگ دستورکارهای بیشتری از پروژه های کوچک صادر می شود. پروژه های بازسازی و بهسازی راه، دستور کارهای بیشتری از پروژه های راهسازی دارند.
براساس گزارشی از پروژه های راهسازی، ساختمانی، انتقال آب و بندرسازی در کشور عمان، صدور دستور کارهای جدید سبب بروز افزایش قیمت تمام شده و زمان اجرای پروژه و بروز دعاوی حقوقی گردیده است. در کشور عربستان نیز مصاحبه با ۵۷ کارفرما، مشاور و پیمانکار نشان داده است که دو سوم مصاحبه شوندگان اعتقاد دارند ۱۰ درصد از افزایش زمان پروژه ها ناشی از صدور دستور کار می باشد.
در پژوهش ها مفهومی به نام شتاب پروژه مطرح شده است که به معنای نسبت ارزش مالی پروژه به زمان اجرای آن می باشد (معادل متوسط کارکرد فرضی ماهانه در شرایط عمومی پیمان). با افزایش شتاب پروژه، عمده اثرات دستورکار و قیمت جدید در پروژه ها به هزینه ها وارد می شود. درحالیکه با کاهش شتاب پروژه، زمان اتمام پروژه بیشترین تاثیر را می پذیرد.
نتایج پژوهش:
به نظر می رسد با افزایش قیمت جدید ها از ۵ درصد مبلغ اولیه پیمان، اثرات دستورکار و قیمت جدید در پروژه ها بصورت جدی ظاهر می شود. از این رو، شاید بهتر باشد در شرایط عمومی پیمان، شرط ۱۰ درصدی ارزش کارهای قیمت جدید مورد بازبینی قرار گیرد.
میزان اثرات دستورکار و قیمت جدید در پروژه ها به تناسب نوع پروژه متفاوت خواهد بود. درحالیکه صدور دستور کار جدید در پروژه های ساختمانی، هزینه های پروژه را ۵ تا ۱۰ درصد افزایش داده است. میزان این افزایش در اجرای ساختمان های صنعتی تا ۴۲ درصد هم گزارش شده است. همچنین میزان افزایش زمان پروژه ها ناشی از ابلاغ کارهای جدید از ۱۶ تا ۵۰ درصد گزارش شده است.
در این مقاله، بررسی ۶۱۵ پروژه راهسازی در فلوریدا از سال ۲۰۰۰ تا سال ۲۰۱۶ که هر کدام ارزشی بین ۱۹۰۰۰ دلار تا ۱ میلیون دلار داشته اند، نشان می دهد در حالیکه صدور دستور کارهای جدید اثری بر قیمت تمام شده پروژه ها نداشته، اما موجب افزایش ۱۶ درصدی زمان اجرای پروژه گردیده است.
این مقاله بیان می کند که نتوانسته ارتباط معناداری بین نسبت قیمت پیشنهادی پیمانکار و قیمت واقعی انجام کار با صدور دستور کارهای جدید و افزایش قیمت تمام شده پروژه بیابد. لذا نمی تواند فرض اثرگذاری پیمانکار بر صدور دستورکارهای جدید برای جبران پیشنهاد قیمت پایین در زمان مناقصه را اثبات نماید. البته در بین داده های مورد استفاده در این پژوهش، اینکه چه مقدار از قیمت جدیدها به سبب خواسته کارفرما و چه مقدار آن با ادعای پیمانکار مصوب شده است، در اختیار پژوهشگران قرار نداشته است.
