طرح مسئله افزایش هزینه پروژه های راهسازی:
افزایش هزینه ها نسبت به بودجه یا هزینه های مصوب یک پروژه به سرریز بودجه تعبیر می شود که در واقع نمایانگر بالا رفتن هزینه های آن پروژه است که قبلاً محاسبه و تصویب شده است. سرریز شدن بودجه یکی از مشکلات اساسی صنعت ساختمان و پروژه ها راهسازی است. کشور های در حال رشد همچون پاکستان هم با این مشکل در پروژه های راهسازی روبرو هستند. تعیین فاکتور های اساسی و تاثیر گذار بر مشکل افزایش هزینه پروژه های راهسازی در پاکستان به منظور استفاده از درس های آموخته شده از آن در پروژه های راهسازی کشورمان از اهداف اصلی این مقاله است. چرا که در حال حاضر در کشور های در حال توسعه بر روی صنعت ساختمان و بخصوص زیرساخت های حمل و نقل تمرکز زیادی وجود دارد.
سیستم حمل و نقل، چهارمین بخش مهم در اقتصاد پاکستان است که شامل ۱۰% تولید ناخالص داخلی و ۱۷% سرمایه ناخالص می باشد. به همین دلیل دولت پاکستان سعی در بهبود شبکه جاده ای و بالا بردن استاندارد زندگی با سهولت در رفت و آمد دارد. درست است که رشد اقتصادی هر کشوری به صنعت ساخت و ساز وابسته است. اما در حال حاضر این مسئله با چالش ها و مشکلات زیادی من جمله سرریز شدن بودجه روبرو می باشد. بحث سرریز شدن بودجه مشکلی بحرانی و جهانی است و بسیاری از پروژه های درگیر با آن با بودجه موافقت شده در ابتدای پروژه به پایان نمی رسند. این مشکل همچنین باعث ایجاد بی اعتمادی، درگیری های حقوقی، مشکلات مالی و نیاز به داوری در پروژه ها می شود.
عوامل افزایش هزینه پروژه های راهسازی
بسیاری از محققین در جهان و همچنین در پاکستان دلایل سرریز بودجه های راهسازی را بررسی کرده اند. بر اساس نتایج یکی از این پژوهش ها، از جمله عوامل افزایش بهای تمام شده پروژه های راهسازی عبارت اند از: تغییر طرح و نقشه، سرمایه گذاری ضعیف، مشکلات زمین و محیط زیست در پروژه های راه سازی. مطالعه دیگری مالکیت زمین و تاخیر در تامین مصالح و همچنین مشکلات داخلی پروژه را از عوامل این مسئله می داند.
همچنین پژوهشی در ویتنام، مدیریت و نظارت ضعیف در سایت و مشکلات مالی کارفرما را از عوامل اصلی در سرریز هزینه در ابرپروژه ها می داند. اشتباهات در طراحی و نقشه کشی، اشتباه در برآورد های مالی هم از طرف کارفرما و هم پیمانکار، بی برنامگی و افزایش قیمت مواد اولیه از دیگر فاکتور های شناسایی شده بروز این مسئله می باشند.
تحقیق دیگری در این زمینه نشان می دهد که عدم دسترسی به مصالح مناسب در محل پروژه، انجام مناقصه زیر قیمت، تاخیر در پرداخت به پیمانکار و مشکلات کنترل هزینه ها از عوامل اصلی افزایش بودجه پروژه های راهسازی هستند.
در این پژوهش، پرسشنامه ای شامل بیش از ۵۰ عامل مطرح تاثیر گذار بر سرریز شدن بودجه یا هزینه ها تهیه شده که از بررسی عمیق مقاله های موجود در این زمینه برگرفته شده اند. پرسشنامه بدست آمده میان ذینفعان پروژه های راهسازی که شامل پیمانکاران، کارفرمایان و مشاوران می شود توزیع شد. از این افراد خواسته شد که به هر فاکتور مطرح شده در پرسشنامه بر اساس تجربه شخصی خود امتیازدهی کنند. اطلاعات و داده های جمع آوری شده تحلیل شد و نتایج نشان داد که موارد زیر به ترتیب اهمیت، از فاکتور های اساسی مشکل افزایش هزینه پروژه های راهسازی در پاکستان می باشند.
- دخالت کارفرما.
- مشکلات پرداخت ها به پیمانکاران.
- تاخیر در تصمیم گیری.
- مشکلات تخصیص بودجه های دولتی.
- تغییر در روند و محدوده پروژه.
- تغییر در طراحی.
- بکارگیری پیمانکاران بی تجربه.
تشریح نتایج:
الف. دخالت کارفرما:
دخالت کارفرما به عنوان مهم ترین عامل بروز مشکل افزایش هزینه پروژه های راهسازی در پاکستان معرفی شده است. چرا که شروع یک پروژه با سیاست گذاری معینی انجام می گیرد ولی دخالت کارفرما باعث تغییرات مدیریتی پروژه و تغییر در انتخاب بهترین پیمانکار و در تتیجه افزایش هزینه پروژه می شود.
ب. مشکلات پرداخت ها به پیمانکاران.:
روش پرداخت صورت وضعیت های پیمانکار نقشی اساسی از زمان شروع کار دارد و در صورت بروز مشکلات پرداخت، روند ساخت و ساز کند شده و هزینه ها بالا می رود. اکثر پروژه ها بعد از بروز مشکلات مالی با سرریز بودجه و تاخیر در تحویل مواجه شده اند.
ج. تاخیر در تصمیم گیری:
تصمیمات لازم برای طراحی، ابلاغ نقشه ها و انجام پروسه ساخت باید در زمان مناسب گرفته شوند. در غیر اینصورت با بروز تاخیر در تصمیم گیری و تاخیر در تایید و ابلاغ تصمیمات از سوی کارفرما، پروژه با افزایش هزینه روبرو می گردد.
د. مشکلات تخصیص بودجه های دولتی:
این مشکل در پاکستان بسیار متداول بوده و معمولا به این دلیل است که سیاست گذاری های دولتی از یک پروژه به پروژه دیگر میل پیدا می کند و پرداخت ها عقب می افتند. کمبود منابع مالی در پروژه های راهسازی پاکستان گاهی باعث خوابیدن یک پروژه به مدت ۵ سال شده اند که همین مسئله از دلایل مشکل افزایش هزینه پروژه های راهسازی در پاکستان می باشد.
ه. تغییر در روند و محدوده پروژه:
معمولا بعد از تصویب شرح و محدوده پروژه، اقدام به برگزاری مناقصه می گردد ولی گاهی عدم شفافیت طرح پروژه و ایجاد تغییر در شرح وظایف مصوب باعث تاخیر در انجام کارها و یا دوباره کاری می شود. تغییرات ناگهانی معمولا به دلایل سیاسی و یا مشکلات دیگری است که تاخیر و افزایش هزینه ها را به همراه دارد.
و. تغییر در طراحی:
طراحی پروژه در زمان مناقصه، نهایی شده و به پیمانکار برای پیشنهاد قیمت ابلاغ می شود. عملیات ساختمانی در صورت تغییر در طراحی و نیاز به تولید، تصویب و ابلاغ نقشه های جدید توسط مشاور و کارفرما، تحت تاثیر قرار می گیرد. چرا که باید مجددا منتظر تایید نهایی شوند که تاخیر مجددی در کارها را موجب می شود و به نوبه خود باعث سرریز شدن بودجه می گردد.
ز. بکارگیری پیمانکاران بی تجربه:
انعقاد قرارداد با پیمانکاری بی تجربه به منظور کاهش پیشنهاد قیمت اولیه پروژه از سوی کارفرما، مشکلی اساسی در سرریز بودجه است. زیرا این افراد تجربه کافی برای به اتمام رساندن پروژه در زمان و بودجه محدود را ندارند. به علاوه فاقد نیروی انسانی و ماشین آلات مناسب برای تکمیل پروژه هستند.
