علل بروز کاهش راندمان در پروژه های عمرانی:
در بسیاری از پروژه های عمرانی ملی و بین المللی به سبب تغییراتی که کارفرما در حین اجرای پروژه اعلام می کند (مانند تغییر نقشه ها) و یا ناتوانی کارفرما در انجام به موقع تعهدات خود (مانند رفع معارضین)، پرونده های دعاوی کاهش راندمان کار در پروژه مطرح می گردد. اگرچه بررسی ساعات کاری کارگران و ماشین آلات کارگاهی آنچنان سخت نیست اما تایید یا رد کاهش راندمان پروژه بصورت فنی و توجیه پذیر، بسیار مشکل می باشد. چرا که راندمان کار به عوامل متعددی وابسته است که برخی از آن ها در اختیار پیمانکار یا کارفرما بوده و برخی دیگر کاملاً فورس ماژور هستند.
منظور از راندمان کار، نسبت میزان تلاش (از جنس ساعات کاری ماشین آلات ساختمانی و نیروی انسانی) به میزان کار انجام شده می باشد. برآورد اولیه هزینه پروژه (در مناقصه) نیز معمولاً براساس فرضیات میزان راندمان کار است که با بررسی نقشه ها و مستندات پروژه تعیین می گردد. یک پیمانکار با تجربه می تواند با مطالعه نقشه ها و فهرست مقادیر کار تا حد قابل قبولی، نیروی کار مورد نیاز را برآورد نماید. به این منظور، پیمانکاران از آنالیز های تجزیه بهای منتشر شده، سوابق پروژه های پیشین و قضاوت مهندسی خودشان استفاده می کنند. با این وجود، تجربه نشان داده است که شرکت کنندگان در مناقصات علیرغم داشتن فهرست مقادیر یکسان از کار، برآوردهای مختلفی از منابع مورد نیاز (ماشین آلات و نیروی انسانی) دارند.
همانگونه که اشاره شد، عوامل متعددی بر راندمان کار در پروژه های ساختمانی اثر می گذارند. از جمله این عوامل می توان به ویژگی های پروژه، محل اجرا، شرایط آب و هوایی، فشردگی برنامه زمان بندی، سبک مدیریتی کارفرما و پیمانکار، تغییرات طرح، در دسترس بودن کارگر فنی و مهارت کارکنان اشاره نمود. برخی از این عوامل باید تا حد کافی از سوی پیمانکار پیش بینی شده باشند. برای مثال، طبق بند “ج” ماده ۱۶ شرایط عمومی پیمان، پیمانکار تایید می نماید “محل اجرای كار را ديده وبررسی كرده و از وضعيت آب و هوا، بارندگی و امكان اجرای كار در فصل های مختلف سال، با توجه به آمار ۲۰ سال پيش از تاريخ ارائه پيشنهاد قيمت و در نظر گرفتن مدت اجرای كار، اطلاع يافته است”. اما در برخی موارد نیز ادعای کاهش راندمان کار در پروژه از سوی پیمانکار واقعاً به حق می باشد.
برای نمونه می توانید به مقاله ای که درخصوص اثرات دستور کار و قیمت جدید در پروژه ها تهیه شده است مراجعه فرمایید.
کارشناسی دعاوی کاهش راندمان کار:
اثبات یا رد ادعای کاهش راندمان کار در پروژه در پروژه های عمرانی ملی و بین المللی در دادگاه بسیار سخت می باشد. در صورت اثبات این مسئله نیز، برآورد کمی میزان کاهش راندمان چندان ساده نخواهد بود. لذا روش هایی برای کارشناسی فنی این مسئله پیشنهاد شده است. مهمترین نکته در استفاده از این روش ها، آگاهی از میزان قطعیت شرایط کار می باشد. از جمله روش های بررسی دعاوی کاهش راندمان کار در پروژه ها می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
- بررسی میزان منابع (نیروی انسانی و ماشین آلات) اختصاص یافته به فعالیت ها در مقایسه با آنالیز های رسمی تجزیه بهای کار.
- مقایسه منابع (نیروی انسانی و ماشین آلات) اختصاص یافته به فعالیت ها با آنالیزهای پیمانکار در زمان مناقصه.
- مقایسه پروژه های مختلف (با پیمانکاران متفاوت) که در معرض عوامل مشابهی قرار گرفته اند.
- مقایسه عملکرد پیمانکار در زمان عادی پروژه در برابر عملکرد همان پیمانکار در شرایط ویژه ادعا شده.
در زمان کارشناسی دعاوی (claim) مربوط به کاهش راندمان پروژه باید توجه شود که در بسیاری از موارد، آنایزهای رسمی منتشر شده به عنوان تجزیه بهای کار، آنچنان صحیح نیستند. همچنین در برخی پروژه ها و برخی ردیف های کاری، آنالیزهای پیمانکار در زمان مناقصه به کارفرما یا مهندسین مشاور ارائه نمی شود. در مقایسه پروژه های مختلف نیز، یافتن دو پروژه که به میزان قابل قبول به هم شبیه باشند کار ساده ای نیست. بنابراین برای محاسبه هزینه کاهش راندمان پروژه باتوجه به اسناد و مدارک باید آنالیزها را انجام داد.
به این دلیل پیشنهاد می شود کارشناسی دعاوی کاهش راندمان کار در پروژه با مقایسه عملکرد همان پیمانکار ادعا کننده در دو وضعیت متفاوت پروژه صورت پذیرد. لذا به منظور مدیریت دعاوی پروژه (claim management) بخصوص در زمینه ادعای کاهش راندمان کار در پروژه، می بایست هم کارفرما و هم پیمانکار بر تهیه و تایید دقیق گزارشات روزانه کارگاهی تمرکز داشته باشند.
در کارشناسی این پرونده ها باید کنترل شود که آیا پیمانکار از روش اجرایی مناسبی استفاده کرده است یا خیر؟ (اکیداً به پیمانکاران توصیه می شود که در زمان ارائه برنامه زمان بندی پروژه، روش اجرای فعالیت ها را هم به تصویب کارفرما برسانند). همچنین باید آنالیزهای پیمانکار در زمان مناقصه کنترل شده و هزینه های انجام کار در حین اجرای پروژه مورد بررسی قرار بگیرد. همچنین باید اطمینان حاصل شود که خود پیمانکار باعث کاهش راندمان کار و افزایش هزینه های اجرا نشده باشد.
باید توجه شود که پیمانکار این توان را دارد که با بهبود نقشه های طراحی، اصلاح برنامه زمان بندی، افزایش منابع و همچنین ساعات و شیفت های کاری، راندمان پیشرفت پروژه را بهبود بخشد. اما این کار برای پیمانکار هزینه بر خواهد بود.
