تصمیم گیری برای انتخاب پیمانکار:
یکی از وظایف مهم مدیر پروژه در پروژه های ساخت و ساز، انتخاب صحیح پیمانکار است. این در حالی است که انتخاب پیمانکار مناسب از میان متقاضیان بیشماری که در بازار موجودند، کاری دشوار است. در پروژه های ساختمانی که به ایجاد دارایی های بلندمدت می انجامند، انتخاب پیمانکاران مناسب که سبب اطمینان از کیفیت اجرا شوند، بسیار حائز اهمیت می باشد و دستیابی به چنین هدفی، تا حد زیادی به کارایی عملکرد پیمانکار منتخب بستگی دارد.
آنچه که واضح است آن است که تمام فرآیندهای مربوط به ساخت و ساز دارای ریسک هستند. مدیریت ریسک قراردادها تنها بخشی از مدیریت ریسک حقوقی شرکت های ساختمانی را تشکیل میدهد و از این طریق بعنوان بخشی از مدیریت جامع ریسک شرکت ها محسوب می شود. همچنین مدیریت ریسک قراردادها، ریسک های دیگر سازمان را با استفاده از روش های مدیریت و برنامه ریزی قرارداد، پوشش می دهد.
در این مقاله هدف، انتخاب پیمانکار با کمک روش های ” تصمیم گیری چند معیاره”(multi-criteria decision making) می باشد. تصمیم گیری چند معیاره به تصمیم گیری برمبنای معیارهای چندگانه و گاها متضاد اشاره دارد. هر معیار ممکن است دارای واحد اندازه گیری، ویژگی کیفی و وزن متفاوتی باشد. حتی ممکن است که برخی از معیارها به طور کمی قابل اندازه گیری و برخی دیگر به طور کیفی قابل توصیف باشند.
ایجاد مدل تصمیم گیری چند معیاره:
برای ایجاد چنین مدلی ابتدا باید تمام گزینه های مورد نظر شناسایی شوند. به عنوان مثال برای انتخاب پیمانکار در فرآیند ساخت و ساز، تمام پیمانکاران محتمل برای پروژه باید شناسایی شوند.
در مرحله دوم، معیارهای مربوط به آن گزینه ها باید گردآوری شود. بدان معنی که تمام عوامل مهمی که بر روی انتخاب پیمانکار موثر است باید شناسایی شوند. از جمله مهمترین معیارهای پیشنهادی برای انتخاب پیمانکار می توان به توان مالی، توان فنی و اجرایی، سوابق اجرای پروژه های مشابه و خوشنامی نزد کارفرمایان پیشین اشاره نمود.
در مرحله سوم، سیستم ارزیابی معیارها باید تعیین گردد. معیارها (با توجه به آن چه که درباره معیارها بیان شد) به طرق مختلف ارزیابی می شوند. به عنوان مثال، معیار تجربه کاری پیمانکار باید به صورت عالی، بسیارخوب، متوسط، زیر متوسط یا رضایت بخش ارزیابی شود در حالی که معیار سودآوری با عبارات بالا، متوسط یا پایین و… ارزیابی می شود. همچنین کارفرما باید ابزار مناسب برای ارزیابی هر یک از معیارها را تعیین نماید. برای نمونه، ارزیابی میزان رضایت کارفرمایان پیشین را می توان با استفاده از رضایت نامه و یا استعلام از این کارفرمایان مورد صحت سنجی قرار داد.
در مرحله چهارم، وزن معیارها باید تعریف گردد. در این مرحله مهم ترین و کم اهمیت ترین معیار تعیین می شود. هر چه معیاری دارای اهمیت بیشتری باشد، وزنی که به آن تعلق می گیرد، بزرگتر است. در نهایت هر گزینه بر مبنای هر معیار ارزیابی می شود. این موضوع به تناسب نیازهای پروژه و کارفرما صورت می پذیرد. ممکن است برای یک کارفرما، توان مالی پیمانکار اهمیت بیشتری داشته باشد. درحالیکه برای کارفرمای دیگر، داشتن سایقه اجرای پروژه های مشابه مهمتر باشد.
مطالعه موردی فرایند انتخاب پیمانکار:
مطالعه ی موردی در این مقاله، ساخت یک استخر شنا در یک هتل در کشور ترکیه می باشد. اهداف اصلی مرتبط با انتخاب پیمانکار شامل دستیابی به کیفیت خوب، دستیابی به طراحی خوب و اتخاذ گزینه های مالی بهینه، می باشد. همان طور که اشاره شد، انتخاب پیمانکار برای پروژه های ساخت و ساز به عوامل مختلفی بستگی دارد. برخی از این عوامل مانند تجربه ی فنی دارای اهمیت بیشتر و برخی دیگر از اهمیت کمتری برخوردار هستند. در انتخاب پیمانکار در چنین پروژه ای، مجموعه عواملی که باید ارزیابی شوند به شرح زیر بوده است:
- تجربه ی فنی: تعیین می کند که تجربه ی پیمانکار در انجام کارهای فنی، عمرانی، الکترونیکی، کارهای مکانیکی چقدر است.
- گزارشات عملکرد پروژه های تکمیل شده: نشان می دهد که آیا پیمانکار پروژه ها را به موقع به اتمام رسانده و هم چنین سیستم های کنترل زمان، هزینه و کیفیت پروژه های اخیرا تکمیل شده ی او را مورد ارزیابی قرار می دهد.
- ثبات مالی: این عامل، سودآوری و در دسترس بودن اعتبار پیمانکار را نشان می دهد.
- شایستگی مدیریت و کارکنان: این عامل نمایانگر تعداد پروژه هایی است که پیمانکار در آن شکست خورده است.
- ظرفیت: تعداد پروژه های پیمانکار در حال حاضر، ظرفیت او برای اضافه نمودن این پروژه و وضعیت پروژه های جاری او را ارزیابی می کند.
- سوابق ایمنی: نمایانگر سطح برنامه های ایمنی، تعداد حوادث پنج سال اخیر و در دسترس بودن آموزش ایمنی برای کارکنان جدید است.
- عملیات و تجهیزات: توانایی کارکنان حوزه ی فنی و منابع تجهیزاتی مناسب را ارزیابی می کند.
در این پژوهش، پس از گردآوری معیارها، پرسشنامه ای تهیه و در اختیار خبرگان قرار گرفت که خبرگان می بایست هر پیمانکار را با توجه به معیارهای بالا ارزیابی نماید. سپس به کمک روش تحلیل فرآیند سلسله مراتبی(AHP) پیمانکاری که بیشترین امتیاز را کسب نمود به عنوان پیمانکار برتر برای اجرای پروژه انتخاب شد.
آن چه که در این مقاله حائز اهمیت است، نگرش آن به مسائل و مشکلات مرتبط با پروژه های ساختمانی است که این مسائل را در قالب مسائل تصمیم گیری چند معیاره مورد مطالعه قرار داده است. اما توجه به این نکته نیز ضروری است که با افزایش پیچیدگی و معیارهای مختلف (بخصوص در پروژه های ابنیه صنعتی)، استفاده از روش AHP برای حل آن کارساز نخواهد بود و باید از روش های دیگر تصمیم گیری چند معیاره (MCDM) استفاده نمود.
باید توجه داشت که انتخاب پیمانکار در پروژه های ساختمانی، یک فرایند دوطرفه است و همانطور که کارفرما درخصوص انتخاب پیمانکاران خود تصمیم گیری می کند، پیمانکار نیز کارفرمای خود را انتخاب می نماید که البته این موضوع با توجه به شرایط خاص اقتصادی کشور با پیچیدگی هایی همراه است. از این نظر پیشنهاد می کنیم مقاله “عملکرد پیمانکاران جزء در شرایط رکود” را نیز مطالعه فرمایید.
