تاخیر در پروژه های عمرانی:
تکمیل یک پروژه در چارچوب زمانی تعیین شده یکی از عوامل مهم موفقیت پروژه محسوب می شود. با این حال اکثر پروژه های ساختمانی با تاخیر در برنامه زمانی مواجه هستند و این مسئله در سراسر جهان به یک مشکل همیشگی بدل شده است. “تاخیر پروژه” به صورت تجاوز از زمان تعیین شده برای اتمام پروژه، تعریف می شود. از منظری دیگر، تاخیر پروژه به عنوان فعالیتی تعریف می شود که زمان مورد نیاز جهت تحویل پروژه را گسترش می دهد که این فعالیت خود را به صورت روزهای مازاد کاری نشان می دهد. این تاخیرها به میزان قابل توجهی مانع عملکرد پروژه می شوند. با توجه به مطالعات گذشته، پنج نوع متداول تاخیر پروژه شامل تاخیرهای بحرانی و غیربحرانی، همزمان ، قابل جبران و قابل چشم پوشی وجود دارد.
تاخیرهای بحرانی و غیربحرانی، به پیشرفت یک فعالیت در مسیر بحرانی و اثرگذاری (عدم اثرگذاری) آن بر روی زمان تکمیل پروژه مربوط می شود. تاخیر همزمان به وقوع حداقل دو تاخیر مستقل در یک زمان گفته می شود. براساس شرایط عمومی پیمان و بخشنامه ۵۰۹۰ می بایست در رسیدگی به تاخیرات پروژه، موارد همپوشانی تاخیرات حذف شده و فقط یک بار محاسبه شوند. تاخیرهای غیرقابل پیش بینی مواردی هستند که خارج از کنترل پیمانکار هستند و می توانند به دو نوع قابل جبران یا قابل چشم پوشی دسته بندی شوند. تاخیرات قابل جبران باید در برنامه زمان بندی به روز شده پروژه اعمال شوند. درحالیکه تاخیرات قبال چشم پوشی نیازی به بروز رسانی برنامه زمان بندی پروژه ندارند.
همه ی این نوع تاخیرها بر مدیریت یک پروژه تاثیر می گذارند. تاخیرهای درونی از جانب ذینفعان پروژه به وجود می آید و تاخیرهای بیرونی از جانب اشخاص ثالثی که در فرآیند تحویل پروژه درگیر هستند، ایجاد می شود. به همین دلیل تحقیقات مربوط به دلایل اصلی تاخیر در پروژه ها طی دهه های اخیر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. در کنار عملکرد هزینه و کیفیت، عملکرد زمانبندی نیز یکی از سنگ بناهای اساسی برای موفقیت پروژه می باشد. در این مقاله با مطالعه ی پژوهش های گذشته (طی سال های ۱۹۸۵ تا ۲۰۱۸) لیستی جامع از عوامل اصلی که منجر به تاخیر در تکمیل پروژه ها می شود، گردآوری شده است.
در صورت علاقمندی به مبحث تاخیرات همزمان، پیشنهاد می کنیم مقاله “همپوشانی لایحه تاخیرات در پرداخت” را نیز مطالعه فرمایید.
شرایط اقلیمی یا آب و هوایی:
شرایط اقلیمی یا آب وهوایی یکی از دلایل اصلی تاخیر در پروژه است که در ۷۴ پژوهش، مورد بررسی قرار گرفته است. بسته به نوع پروژه، این شرایط به ویژه شرایط غیرمنتظره و جدی، ممکن است باعث تاخیر قابل توجهی در پروژه شود که طبق انواع تاخیر که پیش تر بیان شد، این تاخیر می تواند جزو تاخیرهای قابل چشم پوشی باشد. مطالعات گذشته نشان می دهند که اکثر کشورهایی که چنین شرایطی را تجریه می کنند در آفریقا، خاورمیانه، جنوب و شرق آسیا قرار دارند. علاوه بر تاثیر مستقیم شرایط اقلیمی و آب و هوایی بر روی پروژه، اثرات ظریفی نیز بر عملکرد پروژه دارد که پیش بینی یا سنجش آن کار آسانی نیست. به عنوان مثال یکی از این تاثیرات مهم، از دست رفتن ریتم کار به دلیل وقفه ایجاد شده است.
لازم به توضیح است که براساس ماده ۱۶ شرایط عمومی پیمان، پیمانکار موظف است پیش از شروع کار و با توجه به آمار ۲۰ ساله از وضعیت آب و هوا، بارندگی و امکان اجرای کار در فصل های مختلف سال مطلع باشد.
ارتباطات و هماهنگی:
صنعت ساخت و ساز به دلیل دارا بودن ساختار فاز به فاز مشهور است که در آن ذینفعان مختلف در تکمیل یک سازه از آغاز پروژه تا تحویل آن به مشتری مشارکت دارند. تعارضات بین ذینفعان پروژه با جریان اطلاعات در طول چرخه عمر پروژه و هماهنگی مناسب بین آنها مرتبط است. این مسئله که یکی از منابع داخلی تاخیرات است، تاثیر فزاینده ای بر عملکرد زمانبندی پروژه دارد. ارتباطات و هماهنگی ضعیف و تعارض بین ذینفعان دومین عامل مهم در تاخیر پروژه ها است که در ۶۳ مطالعه ی انجام شده، شناسایی شده است. وجود کانال های ارتباطی موثر بین کلیه ی ذینفعان با فراهم کردن جزئیات فنی واضح و دستورالعمل های مربوط به مدیریت کارگاه برای موفقیت پروژه دارای اهمیت است.
برنامه ریزی:
سومین عامل مهم در تاخیر پروژه ها، برنامه ریزی نامناسب و ناکارامد است که در ۵۹ پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. برنامه ریزی عبارت است از تدوین یک دوره عملی برای هدایت پروژه تا تکمیل آن، که باید در قالب یک برنامه عملیاتی صریح همراه با در نظر گرفتن نقاط عطف و موانع ممکن در طول چرخه عمر پروژه، اجرا شود. یکی از دلایل اصلی برنامه ریزی نامناسب، تعیین برنامه زمانبندی غیرواقعی یا تسریع شده توسط کارفرما یا مشاور است.
مواد و مصالح ساختمانی:
کمبود مصالح از دیگر دلایل تاخیر پروژه است که توسط ۵۸ پژوهش دیگر مورد بررسی قرار گرفته است. فرایند ساخت و ساز تماما درباره تبدیل یک طرح مفهومی به یک مکان فیزیکی است که بدون وجود مصالح ساختمانی غیرممکن است. بنابراین در دسترس بودن مواد و مصالح به عنوان بخش مهمی از ساخت و ساز، حائز اهمیت است زیرا کمبود مواد موجب تاخیر پروژه و از همه مهمتر اختلال در عملکرد نیروی کار می شود. از جمله عواملی که منجر به کمبود مصالح در سایت می شود می توان به تغییرات در طراحی، تاخیر در تامین/تولید/تحویل مصالح، تغییرات در هزینه ی مواد، تدارکات، مدیریت/تخصیص منابع، عوامل سیاسی، سرقت/ خرابکاری، تامین کننده ی غیرمطمئن و غیره اشاره نمود.
تامین مالی پروژه:
مشکلات مالی و تاخیر در پرداخت ها، به عنوان پنجمین و ششمین مورد از عوامل رایج در تاخیر پروژه شناخته شده اند. مشکلات مالی می توانند به دلیل مدیریت نقدینگی ضعیف، منابع مالی ناکافی و ناپایداری بازارهای مالی باشند. تاخیر در پرداخت ها نیز می تواند به دلیل عدم پرداخت در موعد معین توسط هریک از ذینفعان درگیر در چرخه عمر پروژه باشد.
ماشین آلات و تجهیزات:
کمبود فضا و تجهیزات از دیگر دلایل تاخیر است که این مورد بیشتر در کشورهای دارای اقتصاد ضعیف یا وارادات محور که دچار درگیری های سیاسی هستند، دیده شده است. تجهیزات و ماشین آلات برای انجام کارهای سنگین مورد نیاز هستند بنابراین کمبود این عوامل منجر به از دست رفتن حدود ۵ درصد از زمان انجام کار می شود. این عامل ارتباط زیادی با مسائل و مشکلات اقتصادی و مالی دارد.
تجربه وشایستگی:
پژوهش ها نشان می دهد فقدان تجربه و شایستگی در پیمانکار، مدیر پروژه و سرپریست گارگاه، به طور جدی بر عملکرد زمانبندی پروژه تاثیر میگذارد.
کارگران ساختمانی:
کمبود نیروی کار ساختمانی از دیگر دلایل مهم تاخیر در پروژه های ساختمانی است. زیرا با اینکه پیشرفت های چشمگیری در حوزه تکنولوژی حاصل شده اما صنعت ساخت و ساز هم چنان ماهیتی متمرکز بر کارگر دارد.
مدیریت کارگاه (سایت):
بخش عمده ی کار ساخت و ساز در سایت انجام می شود. بنابراین مدیریت فعالیت های سایت پروژه از اهمیت استراتژیک برخوردار است. مدیریت ضعیف سایت به عنوان عدم توانایی پیمانکار در برنامه ریزی و سازماندهی فعالیت های سایت تعریف شده است که منجر به تاخیر در پروژه می شود.
مقاله مرجع:
