کلیات مدیریت ریسک در پروژه های ساختمانی:

مطالبی که به آن خواهیم پرداخت پنهان سازی سر فصل ها

1. کلیات مدیریت ریسک در پروژه های ساختمانی:

این مقاله براساس پژوهش های انجام شده در زمینه ساخت و ساز و مدیریت ریسک پروژه که در طی سالهای ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۷ چاپ شده اند، برای شناسایی روندها و کانون های تحقیق و کار عملی ارائه شده است. در این مقاله به چالش چشم انداز مدیریت ریسک در دو دهه گذشته و میزان تحقق این چشم انداز می پردازیم. این تجزیه و تحلیل برای شناسایی شکاف ها و ناسازگاری ها در دانش موجود جهت بکارگیری در ساخت و ساز و مدیریت ریسک استفاده می شود. یافته ها حاکی از آن است که مقوله های سیاسی، اقتصادی، مالی و فرهنگی ریسک ها، مستلزم توجه بیشتر تحقیقات به آینده مدیریت ریسک در پروژه های ساختمانی می باشد. جنبه های موقتی ریسک و ارتباط میان این ریسک ها نیز زمینه های مهمی برای تحقیقات هستند.

از نظر انتشار در رسانه های معتبر انگلیسی زبان، توجه به ریسک در ساخت و ساز در سایه تئوری تصمیم گیری و تئوری مدیریت از دهه ۱۹۶۰ میلادی آغاز می شود. با توجه به اینکه تقریباً ۶ دهه از آن زمان می گذرد، مناسب است که میزان پیشرفت در روش های ساخت و مدیریت ریسک پروژه را مرور کرده و زمینه های بالقوه ی مثمر ثمر را برای تحقیقات آینده مدیریت ریسک در پروژه های ساختمانی در نظر گرفت.

بررسی زمانی و شناختی دانش ساخت و ساز و دانش ریسک پروژه را می توان از سه دیدگاه بررسی نمود: کاربرد روش های تحلیلی در برنامه ریزی ساخت و ساز. توسعه یک رویکرد سیستماتیک برای مدیریت ریسک پروژه و ظهور دیدگاه مدیریت ریسک “سیستم های نرم”. از طریق این تحلیل می توان شکاف ها و ناسازگاری در صنعت ساختمان و دانش مدیریت ریسک را در معرض دید قرار داد.

بررسی و بحث در چارچوب تعاریف زیر انجام می شود:

ریسک که احتمال وقوع یک عارضه جانبی در یک دوره زمانی مشخص است.

تحلیل ریسک، ارزیابی سیستماتیک متغیرهای تصمیم گیری است که ناشی از قرارگیری در معرض خطر و عدم اطمینان است.

فرآیند تحلیل ریسک که شامل تعیین احتمال وقوع عوارض جانبی، تعیین مرزهای فرضی برای پذیرش ریسک ها و سنجش تأثیر احتمالی نتایج رویداد ریسک است.

مدیریت ریسک یک رویکرد سیستماتیک برای مقابله با ریسک است. سیستم مدیریت ریسک باید یک زمینه مناسب برای تعیین اهداف، شناسایی خطرات و تجزیه و تحلیل آن برای تصمیم گیری و پاسخ به ریسک و در نهایت نظارت بر نتایج حاصله ایجاد نماید.

انواع ریسک در پروژه های ساختمانی:

ریسک های اجتماعی:

ریسک های اجتماعی، مانند اقدامات مجرمانه (به عنوان مثال خرابکاری و آتش سوزی) در پروژه های ساختمانی، تاکنون در پژوهش ها مورد توجه قرار نگرفته و در تحقیقات آینده مدیریت ریسک در پروژه های ساختمانی جای کار زیادی دارد. این خطرات و آسیب های مدنی مانند بی احترامی، آسیب رساندن به نرده ها، نقاشی های دیواری غیرمجاز و اقدامات مشابه خرابکاری، در حال وقوع مکرر در پروژه های مختلف ساختمانی هستند.

ریسک های اجتماعی علیرغم گذشت ۲۰ سال از زمان مطرح شدن از سوی محققین، همچنان بخش قابل توجهی از تحقیقات را به خود اختصاص نداده اند.

ریسک های سیاسی:

از سال ۱۹۸۷ ریسک سیاسی در پروژه های ساختمانی به مبحث مهمی برای بحث و گفتگو تبدیل شده است. ریسک سیاسی به عنوان دخالت دولت خارجی در انجام امور عادی تجارت تعریف شده و عمدتاً در زمینه شرکت های ساختمانی چند ملیتی و توسعه دهندگان در کشورهای خارجی مطرح می گردد.

با ظهور تک قطبی سیاسی آمریکا و جنگ ها و تحریم های فراوان کشورهای مختلف در سراسر جهان می توان گفت این ریسک به یکی از معضلات جهان امروز تبدیل شده است.

ریسک های اقتصادی و مالی:

میزان تورم مهمترین عاملی است که پیامدهای ریسك خود را در كنترل هزینه ساخت و ساز، برنامه ریزی سود و سایر تصمیم گیری های مدیریتی برای پروژه های ساختمانی نشان می دهد.

در سال ۲۰۰۸ با بروز رکود اقتصادی عظیمی که سراسر جهان را فرا گرفت، ریسک های اقتصادی و مالی به عنوان یکی از بزرگترین چالش های صنعت ساخت شناخته شدند.

ریسک های قانونی:

تخصیص ریسک از طریق جنبه های پیمانکاری ساخت و ساز از دهه ۱۹۸۰ مورد بررسی قرار گرفته و نشانگر آغاز فاصله گرفتن از یک راه حل کمی از عدم قطعیت های پیش از ساخت و ساز پیمانکاری و در نظر گرفتن ریسک خواسته های حقوقی مشتری می باشد.

در دو دهه گذشته تحقیقات فراوانی در زمینه ریسک های قانونی در پروژه های ساختمانی صورت گرفته است.

ریسک های زیست محیطی:

وقوع و تأثیر بروز فجایع زیست محیطی در پروژه های عمرانی از دیدگاه مدیریت ریسک، مورد بررسی کافی قرار نگرفته است. درحالیکه یک سایت ساخت و ساز، محیطی آسیب پذیر در برابر انواع خطرات زیست محیطی ایجاد خواهد نمود.

ریسک های زیست محیطی نیز در دو دهه گذشته مورد توجه ویژه ای قرار گرفتند. هرچند با انتخاب ترامپ به عنوان رییس جمهور آمریکا، بسیاری از توافقات انجام گرفته در این زمینه، زیر پا گذاشته شد.

ریسک های مدیریتی:

در حالی که اکنون ادبیات ساخت و ساز و مدیریت پروژه بیشتر به مباحثی در زمینه هایی مانند تضمین کیفیت، مدیریت منابع انسانی و بهداشت و ایمنی شغلی می پردازد، به این جنبه از ریسک به ندرت از دیدگاه مدیریت ریسک پرداخته می شود که در آینده مدیریت ریسک در پروژه های ساختمانی مورد توجه قرار خواهد گرفت.

امروزه به این نتیجه رسیده ایم که علوم مدیریت پروژه آنچنان که گمان می شد کارایی نداشته و عمده تحقیقات جدید به مفهوم رهبری پروژه اختصاص یافته اند.

ریسک های فنی:

خطرات فنی که به طور کلی به خوبی توضیح داده نمی شوند، شامل مواردی هستند که مربوط به موقعیت مکانی سایت و دسترسی به آن، خرابی تجهیزات و سیستم ها، عدم کارایی فن آوری جدید و تصادفات هستند.

با گذشت بیش از ۲۰ سال از طرح موضوع ریسک های فنی، همچنان مسائل فنی به عنوان یکی از گلوگاه های موفقیت پروژه شناخته می شوند.

ریسک های فرهنگی:

مباحث فرهنگی مربوط به ریسک معمولاً در پروژه های بزرگ بین المللی مطرح می گردد. مشکلات مدیریتی در برخورد با آداب و رسوم و فرهنگ محلی برای شرکت های ساختمانی که در سطح بین المللی فعالیت می کنند، بسیار جدی می باشد.

ریسک های فرهنگی نیز همانند ریسک های اجتماعی هنوز نتوانسته اند بخش قابل توجهی از تحقیقات را به خود اختصاص دهند.

چشم انداز مدیریت ریسک:

بررسی موضوعی و زمانی ادبیات ریسک ساخت و ساز و مدیریت ریسک در طی سالهای ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۷ نشان می دهد که اولین و مکررترین رویکردهای تحقیقاتی به شکل استفاده کمی از تکنیک های تحلیل ریسک بوده است. در سالهای بعد، این کرویکردها به سمت سیستم های مدیریت ریسک و مطالعات مربوط به دخالت انسان با پروژه، سوق یافته است.

زمینه های اصلی تحلیل کمی ریسک در دسته های مدیریتی و فنی ریسک (به عنوان مثال مناقصه، قرارداد، برآورد هزینه و برنامه ریزی ساخت و ساز) بوده است. مقوله های ریسک سیاسی، اقتصادی، مالی و فرهنگی و همچنین ریسک های مرتبط با تضمین کیفیت و بهداشت و ایمنی شغلی عمدتاً در ادبیات تحقیق کم بوده و در آینده مدیریت ریسک در پروژه های ساختمانی مورد توجه قرار خواهد گرفت.

توجه به روندهای جهانی مانند افزایش استقلال سیاسی، تغییر فرمان از سمت اقتصاد دولتی به اقتصاد مبتنی بر بازار، تأثیرات شدید احتکار ارز بین المللی، افزایش استفاده از سیستم های تضمین کیفیت مبتنی بر ISO-9000 و تهدیدهای جهانی از جمله بیماری های جدید، حاکی از این است که تحقیقات آینده مدیریت ریسک در پروژه های ساختمانی در این جنبه ها تمرکز بیشتری خواهد داشت.

“مشکلات مردمی” در مورد مدیریت ریسک ساخت و ساز (به عنوان مثال مشکلات “سیستم های نرم”) در حال حاضر مورد اقبال زیادی قرار گرفته است. بر این اساس، نیاز به بررسی نگرش های مختلف در مورد ریسک در بین دست اندرکاران پروژه های ساخت، بررسی نیازها و خواسته های ذینفعان مختلف و بهبود راه های ارتباطات بین فردی در سازمان های موقت پروژه ای از اهمیت ویژه ای در آینده مدیریت ریسک در پروژه های ساختمانی برخوردار خواهد بود.