اهمیت مدیریت هزینه در پروژه:
گسترش روزافزون نیاز به احداث پروژه های جدید در کشورهای در حال توسعه و بودجه عمرانی محدودی که در اختیار این کشورها قرار دارد، سبب شده است که آگاهی از عوامل هزینه ساز در پروژه های عمرانی از اهمیت زیادی برخوردار باشد. در شرایط طبیعی انتظار می رود که هزینه پروژه های عمرانی معادل مجموع هزینه های مصالح، نیروی کار، تجهیزات و ماشین آلات، هزینه های بالاسری و سود پیمانکاری باشد. اما در کشورهای درحال توسعه، هزینه های دیگری وجود دارند که بعضاً در حین اجرای پروژه ظاهر می شوند و برآورد اولیه هزینه های پروژه را کاملاً تحت تاثیر قرار می دهند. این هزینه ها عمدتاً بر عهده کارفرما بوده و قیمت تمام شده ساختمان را افزایش می دهند.
برای کسب اطلاعات بیشتر درخصوص هزینه های غیر مستقیم پروژه پیشنهاد می شود مقالات “هزینه های بالاسری” و “ضریب بالاسری پروژه” را مطالعه فرمایید.
افزایش هزینه در پروژه های عمرانی، یک معضل جهانی است. این مشکل معمولاً سبب بروز اختلافات متعدد میان کارفرما، پیمانکار و مهندسین مشاور می گردد. جالب است که هرچه ابعاد پروژه بزرگتر می شود، علیرغم توجه بیشتر به مفاهیمی همچون مدیریت ریسک، مشکلات مربوط به برنامه ریزی و تخصیص بودجه پروژه ها نیز افزایش می یابد.
مطالعات نشان می دهد که بروز افزایش هزینه در پروژه های عمرانی به مراتب بیش از بروز افزایش زمان در پروژه ها رخ می دهد. هنگامی که کنترل هزینه های پروژه از اختیار ارکان پروژه خارج شود، فشار زیادی به کارفرما وارد می گردد. فشار مالی سبب افزایش تصمیمات نادرست و اتلاف بیشتر منابع می شود. در نهایت، فشار مالی به پیمانکار و عوامل پروژه منتقل شده و در روند پیشرفت پروژه ایجاد اختلال می نماید. لذا معمولا در نتیجه روبرو شدن با عوامل هزینه ساز در پروژه های عمرانی می توان انتظار افزایش زمان پروژه را هم داشت. این نکته نیز کاملاً واضح است که موفقیت پروژه های ساختمانی براساس هزینه و زمان تکمیل پروژه به نسبت برآوردهای اولیه سنجیده می شود.
عوامل اثرگذار بر هزینه پروژه:
در این مقاله به شناسایی متداول ترین عوامل هزینه ساز در پروژه های عمرانی در کشورهای درحال توسعه پرداخته ایم. از آنجا که این کشورها معمولاً مشخصات و ویژگی های مدیریتی مشابهی دارند، می توان گفت موارد معرفی شده در این پژوهش (با اندک تغییر) برای تمامی این کشورها صادق هستند. این عوامل طی مصاحبه با طراحان، سازندگان، مهندسان اجرایی، مدیران پروژه و ناظران با سابقه شناسایی شده اند. در ادامه به بیان عوامل هزینه ساز در پروژه های عمرانی به ترتیب اولویت پرداخته ایم:
- اتخاذ تصمیمات جدید و پر هزینه که معمولاً ناشی از ناآگاهی مدیران از ماهیت و هزینه های تصمیماتشان می باشد.
- کنترل ضعیف هزینه های کارگاه، چرا که معمولاً منظور از کنترل پروژه، کنترل زمان پروژه است نه هزینه اجرا.
- نواقص و ابهامات قراردادی که به بروز دعاوی و بعضاً توقف پروژه منجر می گردد.
- بکارگیری پیمانکاران کم تجربه.
- تخمین اولیه اشتباه.
- عدم تعامل مناسب بین طراح و پیمانکار.
- عدم جمع آوری و ثبت اطلاعات هزینه ای پروژه.
- افزایش هزینه مصالح که در سال های اخیر به وفور رخ داده و بخشی از اثرات آن در تعدیل آحاد بهای پیمان قابل مشاهده است.
- توقف عملیات اجرایی بدلیل آماده نبودن نقشه ها.
- عدم همکاری ارکان پروژه.
- عدم تامین به موقع بودجه.
- برنامه ریزی اجرایی اشتباه.
- مسائل سیاسی همچون تحریم ها که در برخی موارد سبب عدم امکان تامین برخی تجهیزات می گردد و یا هزینه تامین آن را افزایش می دهد.
- تقلب در مناقصه که یک نمونه از آن در مقاله “تبانی در مناقصات عمرانی” بیان شده است.
- بروکراسی نامناسب در مناقصه که می تواند منجر به انتخاب پیمانکارانی گردد که علیرغم پیشنهاد قیمت پایین در مناقصه، پروژه را با هزینه بسیار بیشتر از برآورد اولیه به اتمام می رسانند.
- ارتباطات میان عوامل داخلی در کارگاه ساختمانی.
- مباحث مربوط به بیمه و نحوه پاسخگویی آن در زمان حوادث.
- نداشتن ثبات اقتصادی.
- عدم بازدید شرایط پروژه و انجام آزمایشات مکانیک خاک.
- داشتن چندین پروژه همزمان.
- سیاست های دولتی همچون هدفمندی یارانه ها.
- نحوه پرداخت صورت وضعیت های پیمانکاران که معمولاً با تاخیر همراه است.
- تغییرات طراحی که سبب بروز دوباره کاری و کندی روند پیشرفت پروژه شده و معمولاً ادعای پیمانکار را به دنبال دارد.
- افزایش هزینه نیروی کارگری و ماشین آلات که معمولاً اثر و شدت کمتری از افزایش هزینه مصالح دارند اما همچنان جزء عوامل هزینه ساز در پروژه های عمرانی هستند.
- عدم دسترسی به مصالح، بخصوص مصالح سنگی مناسب که در جنوب کشور متداول است.
- تغییرات نرخ بهره بانکی.
- تغییرات نرخ ارز که اثر آن در بخشنامه های تعدیل نرخ ارز قابل مشاهده است.
- مشکلات فرهنگی و اجتماعی.
- راندمان پایین کار به سبب به عدم آشنایی با مفاهیم مدیریت پروژه و مدیریت ساخت میان ارکان پروژه.
- هزینه حمل و نقل.
- مدت پیمان و اثرات آن بخصوص در کشورهایی با نرخ تورم بالا.
- مشکلات مربوط به تامین کنندگان و عدم انجام به موقع و درست تعهدات از سوی ایشان.
