مدیریت ریسک:
از نظر بسیاری از مهندسان، ریسک رویداد نامطلوبی تلقی می شود که بطور معمول بر زمان و هزینه پروژه ها اثر می گذارد. مهندسان می دانند که با وجود تمام هزینه هایی که ریسک ها بر پروژه های ساختمانی تحمیل می کنند، هیچ راه گریزی از ریسک ها وجود نداشته و فقط می توان آن ها را مدیریت نمود. اختلافات قراردادی و دعاوی پیمانکار و کارفرما معمولاً نشان دهنده عدم شناسایی ریسک ها در شروع پروژه و در نتیجه عدم مدیریت ریسک ها در حین اجرا می باشد. اما ارزیابی عملکرد مدیریت ریسک چگونه باید صورت پذیرد؟ از کجا بدانیم ریسک هایی که شناسایی و علاج کرده ایم واقعی بوده اند؟ از کجا بدانیم ریسکی که در فرایند مدیریت ریسک از قلم افتاده است، قابل شناسایی بوده یا خیر؟
بررسی ها نشان می دهد هنوز راهکار مناسبی برای ارزیابی عملکرد مدیریت ریسک در پروژه های عمرانی مطرح نشده است. لذا پیشنهاد می شود ارزیابی مدیریت ریسک به واسطه کیفیت فرایند انجام شده، سنجیده شود. این فرایند در چهار مرحله اصلی شامل شناسایی ریسک، ارزیابی ریسک، پاسخ به ریسک و کنترل ریسک تعریف می شود. در صورت انجام کامل این چهار مرحله می توان ادعا کرد که مدیریت ریسک بصورت صحیح به انجام رسیده است.
شناسایی ریسک:
شناسایی ریسک، اولین مرحله از فرایند مدیریت ریسک می باشد و موظف است تمام ریسک های محتمل در پروژه را جمع آوری نماید. این مرحله است که سبب می شود مدیران با چشمان باز در مسیر اجرای پروژه قدم بگذارند و سایر مراحل مدیریت ریسک را به درستی به انجام برسانند. این مرحله در قالب دو دسته اصلی “جمع آوری اطلاعات” (شامل طوفان فکری، روش دلفی و مصاحبه با خبرگان) و “بررسی سوابق” (شامل بررسی مستندات و استفاده از چک لیست ها) انجام می پذیرد.
پیشنهاد می شود برای آشنایی بیشتر با روش های معرفی شده به مطالعه مقالات “مدیریت ریسک: روش دلفی” و “مدیریت ریسک: طوفان فکری” بپردازید.
ارزیابی ریسک:
ارزیابی ریسک به منظور تعیین احتمال بروز رویدادها و عواقب ناشی از آن صورت می پذیرد. معمولاً در پروژه ها منابع کافی برای پاسخگویی به تمام ریسک ها وجود ندارد. لذا باید مشخص شود که کدام ریسک ها از اهمیت بیشتری برای پاسخگویی برخوردارند. علاوه بر احتمال وقوع و شدت اثر، می توان به مولفه های دیگری همانند امکان مدیریت، زمان احتمالی بروز ریسک و اثرگذاری آن بر سایر ریسک ها اشاره نمود که در اولویت بندی ریسک ها مد نظر قرار می گیرند. این مرحله نیز در قالب دو دسته اصلی “تحلیل رویدادها” (شامل تحلیل سناریوها، محاسبه احتمالات و تحلیل حساسیت) و “تصویرسازی” (شامل تخصیص عدد اولویت ریسک و ترسیم درخت خطا) انجام می پذیرد.
پاسخ به ریسک:
پاسخ به ریسک، مرکز ثقل فرایند مدیریت ریسک است که بر اساس نتایج حاصل از ارزیابی به انجام می رسد. پاسخ به هر یک از ریسک ها می تواند در قالب پذیرش، انتقال، کاهش و پرهیز از آن ریسک تعریف گردد. این مرحله در قالب سه دسته اصلی “کاهش ریسک” (تلاش برای پرهیز از وقوع ریسک های شدید در مقابل پذیرش ریسک های خفیف)، “برنامه ریزی اقتضایی و پشتیبان” و انتقال ریسک به دیگر ذینفعان (در قالب بندهای قراردادی) تعریف می گردد.
کنترل ریسک:
پس از تعیین پاسخ مناسب برای علاج ریسک ها می بایست به کنترل نتایج حاصل از آن پرداخته شود. باید مطمئن شویم که پاسخ انتخاب شده علاوه بر علاج ریسک مورد نظر، سبب بروز رویدادهای ناخوشایند و غیر مترقبه دیگری نگردد. این کار با انجام منظم چرخه مدیریت ریسک و مستندسازی دقیق و مناسب انجام می گیرد. این مرحله در قالب دو دسته اصلی “کنترل کیفیت” (شامل تخمین درست هزینه ها، کنترل ایمنی کارگاه و کنترل کیفیت اجرا) و “کنترل برنامه ریزی” (شامل کنترل تغییرات محدوده پروژه، ایجاد فرصت کافی برای تکمیل و اصلاح نقشه ها و کنترل جزییات برنامه اجرایی) تعریف می گردد.
